Interview door Jantien de Boer, Leeuwarder Courant 15 februari 2014.

Jaarlijks worden ongeveer 30.000 ouderen in Nederland slachtoffer van financieel misbruik. Verzorgers, huisvrienden of familieleden plunderen rekeningen. Of pikken spullen. De notaris wordt steeds alerter. ,,Je moet luisteren naar je ervaring.’’

Het was een week vol getallen voor Douwe Postma (67) uit Leeuwarden. Hij is 25 jaar zelfstandig notaris, en deze week passeerde in zijn kantoor de 30.000-ste akte.

Na afloop bergt Postma het document in zijn kluis op. Der-tig-dui-zend aktes zitten erin. Hij zegt het met nadruk. Het aantal ordners staat gelijk aan het aantal ouderen dat in Nederland ieder jaar financieel uitgekleed wordt door naasten.

,,Veel he?’’, zegt Postma, kijkend naar de rijen.

De Koninklijke Notariele Beroepsorganisatie heeft de bestrijding van ouderenmisbruik tot speerpunt gemaakt. Notarissen zijn oplettender dan ooit. Maar wat is misbruik, en wat is de eigen wil? ,,Het begint met een onderbuikgevoel’’, zegt Postma.

Laatst nog ging hij op bezoek bij een lichamelijk gehandicapte dame. Ze had een erfenis gehad en wilde het huis van haar buren kopen omdat ze daar beneden kon slapen. De vrouw wilde niet onderhandelen over de vraagprijs. Die vond ze prima. Marchanderen over geld kostte alleen maar geld, zei ze.

De makelaar die ze had ingeschakeld, vertrouwde de kwestie niet helemaal. Was mevrouw nou wel of niet wilsbekwaam? Werd ze wel of niet beinvloed door de eigenaren van het buurhuis?

Postma: ,,De makelaar en ik gingen samen naar haar toe. Ze vertelde veel over de Tweede Wereldoorlog. Ze leek wat warrig soms, maar ze was vastberaden. En ze verarmde niet door de aankoop van het buurhuis, ze had het geld liggen. Uiteindelijk is de transactie doorgegaan. Maar toen ze de buurwoning uiteindelijk opgeleverd kreeg, en ze het huis leeg zag, viel het zo tegen dat ze niet meer wilde verhuizen.’’

Was het nou misbruik of niet? Postma: ,,Ik vind van niet. En het buurhuis heeft ze gewoon weer verkocht.’’

Toch blijft het balanceren, erkent hij. ,,Jaren geleden werd ik uitgenodigd door iemand in het ziekenhuis die al zijn bezittingen wilde nalaten aan de buren. Die brachten de zaak hier zelf aan. Ik ben naar de desbetreffende man toegegaan.’’

Helemaal fris was de zieke niet, zegt Postma. ,,Voor de zekerheid heb ik hem daarom twee dagen later met twee getuigen bezocht. Maar gedrieen constateerden we toen toch dat de man wist wat hij deed. Hij was niet wilsonbekwaam.’’

Het testament werd in het ziekenhuis getekend. En meteen na de ondertekening zei de zieke ineens tegen Postma: Hoe vond u de Elfstedentocht? De notaris: ,,De grond zakte onder mijn voeten vandaan. De laatste Elfstedentocht was al jaren geleden. Ik dacht even dat we de fout in waren gegaan, tot bleek dat de man zich had versproken. Hij bedoelde het ijsgala.’’

Dat was een opluchting ja.

Vorig jaar hield de Koninklijke Notariele Beroepsorganisatie een congres over financieel misbruik van ouderen. Staatssecretaris Martijn van Rijn van Volksgezondheid en Welzijn was een van de sprekers. De bewindsman erkende dat het vaak moeilijk is om te bepalen wanneer je wel of niet moet ingrijpen.

Want de samenleving wil kwetsbare ouderen beschermen, maar tegelijk ook hun autonomie en eigen verantwoordelijkheid respecteren.

Van Rijn vindt het belangrijk dat ouderen weten wat ze kunnen doen om de risico’s te beperken. Ze kunnen bijvoorbeeld een opnamelimiet instellen voor hun bankpas, zodat hun rekening niet zomaar kan worden leeggetrokken.

Ook kunnen ouderen bij de notaris een levenstestament laten vastleggen waarin ze een of meer vertrouwenspersonen machtigen om hun zaken te behartigen als ze het zelf niet meer kunnen.

In een zo’n levenstestament zet je wanneer de volmacht ingaat en wie je zaken mogen behartigen. Meestal zijn dat partners of kinderen, maar het kan ook iemand van buiten zijn.

Alles staat of valt met vertrouwen, zegt Postma. ,,Je moet goed afwegen aan wie je dat schenkt.’’ Bovendien voorkom je met een levenstestament dat de kantonrechter in het geval van wilsonbekwaamheid moet ingrijpen. Want als iemand niets heeft geregeld, en zelf geen beslissingen meer kan nemen, moet de kantonrechter een mentor, bewindvoerder of curator aanstellen. Postma: ,,Zelf heb je daar dan geen invloed meer op.’’

Hij komt tragische gevallen tegen, knikt de notaris. Hij herinnert zich een Leeuwarder echtpaar in een verzorgingshuis, dat zelfs geen geld meer had om sigaretjes te kopen. ,,Die mensen waren door hun drugsverslaafde kinderen leeggeroofd.’’

Ook Arno Wip, aandachtsfunctionaris Ouderenmishandeling bij Fier Fryslan krijgt via het Steunpunt Huiselijk Geweld schrijnende verhalen te horen. ,,Als je hoort dat een demente oudere gaat trouwen, kun je je afvragen wat de achterliggende redenen zijn’’, zegt hij.

Maar de bewustwording groeit. Zorgverleners, banken en notarissen worden oplettender. Wip: ,,Als iemand van 85 jaar oud ineens zijn kleinkind wil machtigen om geld van zijn rekening te halen, kan de bank, maar ook iemand uit de omgeving dat melden bij het Steunpunt Huiselijk Geweld.”

Ingewikkeld is wel dat ouderen vaak worden uitgebuit door familieleden, vrienden of bekenden. Dat maakt dat slachtoffers bang zijn voor ingrijpen van buitenaf. Wip: ,,Vaak zijn ze afhankelijk van hun misbruikers en hebben ze weinig contact meer met anderen. Daardoor accepteren ze veel omdat ze bang zijn dat ze anders niemand meer hebben.’’

Wat je daartegen kunt doen? Wip: ,,Wij zeggen altijd dat de hulpverlening er niet op uit is om relaties te verbreken. Maar het misbruik moet natuurlijk wel stoppen.’’

De remedie? Openheid, zegt Wip. ,,Er zijn veel mantelzorgers of thuiszorgers die denken dat ze niks mogen melden, of zich er beter niet mee kunnen bemoeien. Maar je kunt altijd advies vragen bij het Steunpunt Huiselijk Geweld.’’

En een levenstestament opstellen? Dat is een goed idee, vindt Wip. Notaris Postma: ,,Financieel misbruik begint vaak klein. Dan doet iemand bijvoorbeeld boodschappen met de pinpas van een oudere maar koopt hij er later veel grotere dingen mee. Het kan moeilijk zijn, om zoiets aan de orde te stellen, maar als je een gevolmachtigde hebt, kan die dat voor je doen. Dat scheelt enorm. Je hebt een steun in de rug.’’